Zoologia rolnicza Tom I

Pomysł wydania „Zoologii rolniczej" powstał w latach osiem­dziesiątych w Katedrze Zoologii SGGW. Autorami pierwszego wydania podręcznika byli Teresa Sulgostowska i Henryk Sandner. Książka ta istotnie różniła się od innych akademickich podręczników zoologii. Jej autorzy starali się pełniej odpowie­dzieć na zapotrzebowanie studiów rolniczych niż miało to miej­sce w tradycyjnych podręcznikach zoologii. Zwykle konstrukcja takiego podręcznika jest oparta na układzie systematycznym, gdzie kolejno omawia się poszczególne wielkie grupy taksonomi­czne. Koncepcja ta w pełni odpowiada potrzebom studiów zoolo­gicznych na uniwersytetach, gdyż programy tych studiów, poza systematyką zoologiczną, obejmują też wiele przedmiotów zwią­zanych z tzw. zoologią ogólną, takich jak: zoogeografia, parazy­tologia, ewolucjonizm, ekologia itp. Daje to możliwość studiowa­nia zoologii w sposób pełny. Odmienna jest rola zoologii rolni­czej. Tradycyjne uczelnie rolnicze, z racji utylitarnego charakte­ru studiów, starają się czerpać z wiedzy zoologicznej tylko w tym zakresie, w jakim jest to niezbędne, aby sprawnie operować fachową wiedzą, odnoszącą się do zootechniki, weterynarii, ochrony roślin itp.

Tymczasem nowoczesne rolnictwo, a właściwie wielostronny rozwój obszarów wiejskich, którego produkcja rolnicza jest tylko ważnym elementem, stawia zupełnie nowe wyzwania przed zoologią rolniczą. Rozumienie procesów przyrodniczych i ich związków z procesami gospodarczymi ma podstawowe znaczenie dla współczesnych i przyszłych absolwentów uczelni rolniczych. Harmonijne kształtowanie relacji między działalnością gospo­darczą a otoczeniem przyrodniczym i społecznym może zapewnić zrównoważony rozwój obszarów wiejskich. Od wysoko kwalifiko­wanych kadr związanych z wsią i rolnictwem wymaga to nie tylko odpowiedniej wiedzy i umiejętności profesjonalnych, ale też głębszej wiedzy ogólnej, której dostarczają m.in. nauki biolo­giczne, takie jak właśnie zoologia, botanika czy ekologia. Nauki te badają i wyjaśniają reakcje przyrody na procesy gospodarcze, pozwalają badać mechanizmy antropopresji, zajmują się tak kluczowymi zagadnieniami zrównoważonego rozwoju, jak bioróżnorodność, stabilność ekologiczna itp. 

Oddany obecnie do rąk Czytelnika podręcznik „Zoologii rolni­czej" nawiązuje do poprzedniego wydania, lecz od strony treści i układu znacznie różni się od pierwowzoru. W trakcie jego opra­cowywania okazało się, że niezbędne jest znaczne poszerzenie treści, co spowodowało, że zdecydowaliśmy się wydać ten podrę­cznik w dwóch tomach. Tom pierwszy obejmuje zagadnienia ogólne, natomiast tom drugi będzie zawierał zagadnienia zoolo­gii stosowanej. 

W pierwszym rozdziale omawiamy wybrane zagadnienia zoologii ogólnej. Charakteryzujemy zoologię jako dyscyplinę naukową i na tym tle przedstawiamy zadania zoologii rolniczej. Przedstawiamy rys historyczny rozwoju nauk zoologicznych, podkreślając udział polskich badaczy w tworzeniu dorobku na­ukowego tej dziedziny wiedzy. Oddzielnie zajmujemy się proble­matyką powstawania gatunków, zwracając uwagę na znaczenie doboru naturalnego i innych sił twórczych ewolucji w historii naturalnej. Zajmujemy się też formalną stroną zoologii syste­matycznej, przedstawiając zasady tworzenia systemu zoologicz­nego, wyróżniania taksonów, a wreszcie konstruowania kluczy do oznaczania zwierząt. W końcu tego rozdziału przedstawiamy układ systematyczny królestwa zwierząt. 

Rozdział drugi poświęcamy rozmieszczeniu zwierząt na świe­cie, zwracając uwagę na dyspersję, która jest naturalną cechą wszystkich gatunków, a także na bariery rozprzestrzeniania się zwierząt. Omawiamy problematykę zasięgów geograficznych, podkreślamy znaczenie gatunków kosmopolitycznych, relikto­wych i endemicznych. Omawiamy główne cechy fauny poszcze­gólnych krain zoogeograficznych świata. Rozdział ten kończy charakterystyka zoogeograficzna Polski. 

Kolejne cztery rozdziały poświęcamy budowie i funkcjonowa­niu organizmów zwierzęcych. W rozdziale trzecim omawiamy budowę komórkową oraz charakteryzujemy tkanki zwierząt. W rozdziale czwartym obszernie przedstawiamy budowę narzą­dów i czynności układów zwierząt. Wiele miejsca poświęcamy tutaj ewolucji tych układów, przedstawiając ich budowę i fun­kcje w odniesieniu do poszczególnych grup w układzie syste­matycznym królestwa zwierząt. W rozdziale piątym i szóstym omawiamy rozród i rozwój zwierząt. 

Rozdział siódmy poświęcamy oddziaływaniu niektórych wa­runków środowiska na osobniki, gatunki i ich populacje. Na tym tle przedstawiamy teorię czynników ograniczających oraz tole­rancji ekologicznej. W ostatnim rozdziale omawiamy zagadnie­nia związków zwierząt. Szerzej przedstawiamy problematykę populacji, mechanizmów regulacji liczebności w populacjach zwierzęcych i homeostazy populacji. Na tym tle rozpatrujemy zagadnienia eksploatacji populacji oraz ekologiczny sens wyróż­niania zwierząt szkodliwych i pożytecznych. W ostatniej części tego rozdziału przedstawiamy różne interakcje między osobni­kami, zarówno wewnątrzpopulacyjne, jak też międzygatunkowe.

Nasz podręcznik powstał w wyniku przygotowywania wykła­dów w zakresie zoologii, morfologii i anatomii zwierząt, biologii, ekologii stosowanej, agroekologii i fauny krajowej, które od wie­lu lat są realizowane w SGGW dla studentów studiów dziennych i zaocznych na wydziałach Nauk o Zwierzętach, Rolniczym, Ekonomiczno-Rolniczym oraz w Międzywydziałowym Studium Ochrony Środowiska. Brak odpowiednio ukierunkowanego pod­ręcznika zoologii rolniczej utrudniał proces nauczania. Oddając do rąk studentów nowe wydanie „Zoologii rolniczej", mamy nadzieję wspomóc ich w samodzielnym studiowaniu. Piśmien­nictwo uzupełniające dodane na końcu każdego tomu pozwoli na poszerzenie i ugruntowanie tej wiedzy. Mamy nadzieję, że podręcznik ten zainteresuje studentów i wykładowców także innych wydziałów uczelni rolniczych, szczególnie weterynarii i ogrodnictwa. Spodziewamy się też, że pracownicy doradztwa rolniczego, służb ochrony roślin i weterynarii będą mogli wyko­rzystywać tę publikację w swojej pracy i w samokształceniu.